Çeşitli alanların uzmanları ve tarihçileri, İkinci Dünya Savaşı ile ilgili doktora tezlerini büyük araştırmalarla savundular. Ancak konu Lejyon hakkında yazmaya gelince, gerçek belgesel araştırması neredeyse yok denecek kadar az. Bu makaleyi yazma sürecinde tarihin en adil parçası olarak kabul edilen ve insan kaderinin karmaşık ve adaletsiz bir şekilde değerlendirildiği lejyon hakkında yazmaya başladık. Bunlar arasında Türkistan Lejyonuna ilişkin arşiv verilerinin tam olarak açıklanmadığını da belirtmek isteriz. Çok serili bilimsel bir çalışma olarak Türkistan Lejyonu ile ilgili bir makaleye başlıyoruz. Bu yazımızda lejyon hakkında yazılan eserleri inceleyip karşılaştırmaya çalıştık. Yakın gelecekte İkinci Dünya Savaşı’nın yaşandığı yerlere giderek lejyonların oluşturulduğu büyük eyalet, ilçe ve bölge arşivlerinden veri toplayarak daha önce hiçbir yerde yayınlanmamış materyalleri yazmayı hedefliyoruz. Bunun dışında Türkistan Lejyonu’nda halen hayatta olan askerlerden veya onların soyundan gelenlerden sukbat alınması planlanıyor. Bu yazımızda İkinci Dünya Savaşı’nı Büyük Vatanseverlik Savaşı olarak kullanmayacağız. Bu makalenin özelliğidir. Mustafa Şokay 1936’da yazdığı bir makalede Bugün Sovyet hükümeti güçlüdür ama bir gün dağılacaktır diye yazmıştı. 55 yıl sonra rakamın sözleri gerçek oldu. Sovyetler Birliği içeriden çöktü. Büyük Vatanseverlik Savaşı olarak adlandırılan 2. Dünya Savaşı’na katılmak zorunda kalan günümüz Kazakistan’ı için 9 Mayıs Zafer Bayramı’nın çeşitli nedenlerden dolayı statüsünün yeniden değerlendirilmesi gerektiğini bu yazımızda yazıyoruz. Türkistan Lejyonu’nda yer alan kişileri bırakın haklı çıkarmak şöyle dursun anlatmak bile yasak olduğundan tam liste bilinmiyor. Adı Türkistan Lejyonu ile birlikte anılan Mustafa Şokay ise Sovyet politikası tarafından tamamen yok edilememiştir. Gerçeğe gelince, Mustafa Şokay bizzat Almanlar tarafından esir alındı ve Almanlar onu güpegündüz evinden aldı. Mustafa Şokay’ya verilen görev, savaşın ilk yıllarında yüzlerce ve binlerce esiri milliyetlerine göre ayırmaktı. Sık sık dili bilen siyasi liderleri kampa getiriyordu ve iki taraf arasında irtibat görevi görüyordu.
Türkistan Lejyonu, esir, Almanya, Mustafa Çokay, Kızıl Ordu.